Kustosze z Muzeum Etnograficznego w Krakowie odnaleźli niedostępną od ponad 60 lat kolekcję unikatowych, XVIII i XIX-wiecznych drzeworytów ludowych. W Lwowskiej Narodowej Naukowej Bibliotece Ukrainy im. Wasyla Stefanyka, przechowującej zbiory Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, znajduje się jeden z najcenniejszych, i najstarszych zbiorów ludowej grafiki, stanowiący cenne źródło poznawcze dla dziejów sztuki ludowej, ikonografii, warsztatów graficznych i kolekcjonerstwa polskiego.

W 2012 roku Beata Skoczeń-Marchewka, Grażyna Mosio, Anna Grochal i Grzegorz Graff – pracownicy Muzeum Etnograficznego w Krakowie rozpoczęli poszukiwania tej niezwykłej kolekcji ludowych grafik. Ze 143 drzeworytów odnaleźli aż 140. Pochodzą one z działających w XVIII i XIX wieku warsztatów ludowych i prowincjonalnych z różnych regionów Polski. To jeden z największych, znanych zbiorów tego typu drzeworytów, utworzony w pierwszej połowie XIX wieku. Znalazły się w nim obiekty często o unikalnej tematyce i formie. Ciekawą serię stanowią przedstawienia maryjne i chrystologiczne, wzorowane na cudownych wizerunkach z sanktuariów. Są to przykłady pochodzące z ośrodków pątniczych o randze ogólnopolskiej (Częstochowa, Gidle, Kalwaria Zebrzydowska), jak i o znaczeniu lokalnym (Dzików, Odporyszów, Młodzawy, Kobylany, Kalwaria Pacławska). Na szczególną uwagę zasługują rzadkie kompozycje o dużych rozmiarach, tj. ok. 70 x 60 cm, składające się ze sklejonych odbitek, wykonanych z kilku desek. Zachowane grafiki posiadają rozbudowane inskrypcje i ornamenty. Cechuje je często rozbudowana narracja. Część drzeworytów jest sygnowana i datowana, co może być szczególnie istotne w badaniach nad nieznanymi warsztatami drzeworytniczymi.

Kolekcja tworzona była przez Józefa Gwalberta Pawlikowskiego (1793–1852), bibliofila oraz zbieracza numizmatów i dzieł sztuk plastycznych. Stanowi ona niezwykle cenny i pionierski zasób, a jego twórca należy do pierwszych zbieraczy, który – gromadząc „starożytności ojczyste” – umiał skierować uwagę także na niedocenianą przez jemu współczesnych twórczość ludowych i prowincjonalnych artystów. Kolekcja ta tworzona była w latach 30 i 40. XIX wieku, czyli w okresie, kiedy działali ostatni już drzeworytnicy, wykonujący swe usługi dla ludności wiejskiej. Wkrótce ich wyroby bowiem zaczęły być wypierane przez modne wówczas malarstwo na szkle, czy przez obrazy masowo wykonywane w nowych technikach graficznych (litografie, chromolitografie). Pawlikowski gromadził więc drzeworyty ludowe u schyłku zjawiska i trzeba było czekać dopiero na wiek XX., by ta dziedzina twórczości ludowej przykuła powszechniejszą uwagę badaczy i artystów. Tworząc swój zbiór, Pawlikowski zatrudnił między innymi Kajetana Wincentego Kielisińskiego (1810-1849), rysownika i rytownika. Od 1834 roku do 1838 roku pracował on w Medyce, opiekując się zbiorami Pawlikowskiego, a później współpracował z kolekcjonerem, gromadząc dla niego eksponaty także w czasie swoich wędrówek po kraju.

W 1949 roku obiekty wraz z całą bezcenną spóścizną Pawlikowskiego trafiły z Medyki do Lwowa. W 1921 znalazły się w zasobach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, przekazane tam przez wnuka, Jana Pawlikowskiego. W latach 40. XX w. zostały włączone do zbiorów Biblioteki Akademii Nauk USSR (obecnie Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka). Odtąd dostęp do zbiorów Ossolineum pozostałych we Lwowie przez wiele lat nie był możliwy.

Obecnie trwają intensywne prace związane z inwentaryzacją obiektów i ich naukowym opracowaniem. Już w listopadzie informacje o wszystkich odnalezionych zabytkach, wraz z dokumentacją fotograficzną dostępne będą on-line w portalu Wirtualne Muzeum Drzeworytów Ludowych (www.drzeworyty.eu). Jesienią przyszłego roku planowana jest w Muzeum Etnograficznym im. S. Udzieli w Krakowie wystawa, która po raz pierwszy zaprezentuje tę niezwykłą kolekcję.

Projekt został zrealizowany przez pracowników Muzeum Etnograficznego w Krakowie i dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (program: Dziedzictwo kulturowe, priorytet: ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą).