Czy Natura 2000 naraża lokalne społeczności i gospodarki na straty i koszty? Czy wszystkie ewentualne korzyści są związane z tylko i wyłączenie z strefą przyrodniczą? Czy podstawowe cele programu Natura 2000 zostały zrealizowane?
Nie udało się powstrzymać utraty bioróżnorodności (ten cel miał być osiągnięty w 2010 roku), pomimo tego Natura 2000 jest uważana za bardzo dobre narzędzie, które powstrzyma ten proces w przyszłości. Praktyczna realizacja idei Zrównoważonego Rozwoju pokazała, że oprócz oczywistych kosztów, potencjalnych ograniczeń wynikających z obecności Natury 2000, społeczności lokalne odnoszą wiele wymiernych korzyści społeczno-gospodarczych związanych z funkcjonowaniem sieci. Oczywiście nie jest to rzeka pieniędzy płynąca do lokalnych samorządów czy inwestorów – mamy bowiem do czynienia nie z programem rozwoju regionalnego, lecz ochrony przyrody. Korzyści jednak są i postaram się je w zwięzły sposób wymienić i krótko opisać.

Turystyka
Rozwój turystyki – to bardzo często wymieniany punkt korzyści ekonomicznych dla społeczności lokalnych z objęcia terenu obszarami ochrony przyrody. Jednakże, jest on często krytykowany i uważany za mocno dyskusyjny. Skoro obszary Natura 2000 stanowią już 20% kraju to wątpliwym jest, aby wszędzie ów turystyka rozwijała się w podobnym tempie i aby każdy chroniony obszar był gwarancją dla społeczności lokalnej, iż mogą porzucić dotychczasową działalność i wejść w rynek usług turystycznych. Nie każdy teren przyciągnie tłumy tak jak Dolina Biebrzy czy Tatry, które zdobyły swoją popularność na długo przed wejściem Polski do Unii Europejskiej. Dodatkowo trzeba pamiętać, iż sama turystyka może być zagrożeniem dla przedmiotów ochrony, więc tym samym obszar Natura 2000 będzie hamował jej rozwój. Mimo powyższych wątpliwości fakt obecności obszaru Natura 2000 może się przyczynić do wzrostu zainteresowania turystycznego danego miejsca. Lokalne usługi turystyczne z pewnością włączą do swych materiałów promocyjnych fakt, iż teren ich działalności jest wyjątkowy i objęty europejskim programem ochrony przyrody. Wystarczy wpisać frazę „noclegi natura 2000” w popularną wyszukiwarkę internetową, by się o tym szybko przekonać.

Wyższe dopłaty rolno-środowiskowe
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 prowadzi dopłaty dla rolników (czytaj więcej) Jeżeli rolnik starający się o dopłatę gospodaruje na obszarze objętym Naturą 2000 może liczyć na ok. 20% wyższe środki oraz ekwiwalent pieniężny za utracone korzyści jeżeli działania ochronne wymagają np. późniejszego niż zwykle koszenia łąk. Więcej szczegółowych informacji na ten temat można znaleźć m.in. w specjalnej publikacji Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

Płatne działania ochronne
Plany zarządzania obszarami, które dopiero powstają i o których szerzej napiszę w jednym z następnych artykułów, będą niekiedy zakładać działania z zakresu ochrony czynnej. Może to być np. ograniczanie sukcesji roślinnej poprzez wykaszanie lub cykliczne powtarzane czyszczenie rowów irygacyjnych. Czynności te mogą być wykonywanie odpłatnie przez lokalnych mieszkańców – wymaga to jednak uzgodnień na etapie pisania projektu Planu Zadań Ochronnych z właściwą instytucją (zazwyczaj właściwą miejscowo Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska).

Szansa dla samorządów
Obecność obszaru Natura 2000 na terenie planowanej inwestycji może być powodem promocji w stosunku do innych projektów np. przy realizacji sieci kanalizacyjnej na obszarze aglomeracji z doprowadzeniem do oczyszczalni ścieków, obniżony jest wskaźnik długości sieci kanalizacyjnej do poziomu 90 mieszkańców na 1km sieci, podczas gdy na terenach na których nie występuje żadna inna forma ochrony przyrody wartość ta wynosi 120 mieszkańców na 1 km sieci. Innymi słowy obecność obszaru chronionego programem zwiększa szansę samorządów na zdobycie dofinansowania na realizację projektów i programów poprawiających stan infrastruktury.

Usługi ekosystemowe
Istotą usług ekosystemowych jest próba innego spojrzenia na przyrodę i obliczenia realnych kosztów oszczędzanych m.in. przez społeczności lokalne dzięki temu, że utrzymuje się stabilność ekologiczną terenu. Przykładem może tu być siedlisko leśne w dobrej kondycji, które oczyszcza powietrze, stanowi ostoję zwierzyny łownej, filtruje i retencjonuje wodę itd. Wszystko powyższe tylko pozornie jest darmowe. Gdyby nie stabilny ekosystem prace te musiałby wykonać człowiek za konkretne nakłady finansowe, zazwyczaj astronomicznie wysokie. Owe nakłady to właśnie korzyść z usług ekosystemowych. Badań pokazujących obraz w czysto ekonomiczny sposób jest nadal mało, jednak np. w Szkocji szacuje się, że ogólny stosunek kosztów do korzyści na okres 25 lat związanych z ochroną wszystkich 300 obszarów Natura 2000 jest jak 1 do 7. Oznacza to, że ogólne krajowe korzyści są siedem razy większe od krajowych kosztów ponoszonych na ten cel.


Powyższe przykłady udowadniają tezę, że Natura 2000 to nie tylko ograniczenia, ale także wymierne korzyści. Problem polega na tym, że największe z nich są nadal ukryte pod postacią ciężkich do obliczenia i nie widocznych dla społeczeństwa usług ekosystemowych. Obecnie ten temat podlega bardzo dynamicznej eksploatacji, również w nauce. Pozostaje mieć nadzieję, że już w niedalekiej przyszłości zarówno lokalne społeczności jak i wysokiej rangą politycy będą wiedzieć ile faktycznie kosztuje i z czym wiąże się wycięcie 100ha lasu czy wytępienie jednego z gatunków owadów z rodziny motyli.

Źródła:
1. Natura 2000 – Biuletyn Komisji Europejskiej o Przyrodzie i Bioróżnorodności, nr 29, 12.2010
2. Oficjalna internetowa witryna programu Natura 2000 w Polsce (www.natura2000.gdos.gov.pl)