„Dzięki konkursowi na granty w dziedzinie kultury, ogłoszonemu przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, otrzymaliśmy w tym roku środki na druk dwóch kolejnych numerów „Skarbów”. Warunkiem podstawowym była ich tematyka, musiały zawierać teksty o etnografia naszego regionu. Ten numer poświęciliśmy etniczności na południe od przecinającej województwo drogi A4. Następny przybliży to zagadnienie na obszarach na północ od linii Rzeszów-Przemyśl. No, a później chyba zawiesimy nasze wydawnictwo” – mówi Krzysztof Zieliński, redaktor naczelny i pracownik Stowarzyszenia „Pro Carpathia”, od pięciu lat wydawcy periodyku.
Podczas prac przygotowawczych udało się zaprosić do współpracy kilku etnografów i regionalistów. Z napisanych przez nich tekstów maluje się obraz regionu zamieszkiwanego do 1947 r. przez Łemków i Bojków, Pogórzan oraz Zamieszańców. Nie jest to idylliczny obraz, poznajemy ich dzieje i trudny codzienny los wręcz „od kuchni”. Ale poznajemy także barwne obrzędy i rytuały: zarówno od weselnego święta, jak i smutku pogrzebu. Wszystko bogato ilustrowane archiwalnymi zdjęciami, pozyskanymi do numeru dzięki uprzejmości i szczodrobliwości dyrekcji Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku oraz z archiwum osób prywatnych.
Towarzyszy temu tekst o ceramice pokuckiej, z obszaru Huculszczyzny (obecnie w granicach Ukrainy), ale wtedy, gdy tworzono prezentowane zbiory, znajdujące się dziś w Muzeum Historycznym w Sanoku, była ona jeszcze w granicach II Rzeczpospolitej.
Przy okazji pojawił się niezwykle ciekawy temat losów świątyń, generalnie cerkwi greckokatolickich, w latach 50. i 60. XX w. W czasach PRL-u dbano o dziedzictwo kulturowe bardziej w teorii niż w praktyce. Efektem tego było godzenie się w majestacie prawa na największą falę zniszczeń drewnianej architektury od czasów… nawały tatarskiej w XVII w. Rozwinięciem wywiadu z dr Barbarą Tondos jest krótki materiał o niszczeniu „świata drewna” prezentacja skali destrukcji zabytkowych drewnianych świątyń (cerkwi, kościołów, synagog i zborów) w ciągu
ostatnich 130 lat. Najbardziej pesymistyczny z tego zestawienia jest fakt, że najmniejsza liczba zburzonych obiektów sakralnych przypada na lata I i II wojny światowej. I nie zmienią tego, niestety, nawet tak wspaniałe działania, jakie realizują niezwykli ludzie zgromadzeni wokół Stowarzyszenia Magurycz.
Mimo zniszczeń trwa nieustanny proces ratowania tego, co pozostało. Przykłady remontowanych dawnych cerkwi i kościołów idą już w dziesiątki, ale nie mniej ważny jest także los setek ikon, wyrwanych z cerkiewnych ikonostasów i zapełniających w większości muzealne magazyny. W jednym z tekstów numeru możemy obejrzeć kilka z nich, ze zbiorów Muzeum Historycznego w Sanoku, które w ostatnich czasie odmieniły swój stan zachowania dzięki fachowym pracom konserwatorów. Porównanie zdjęć stanu dzieł sprzed i po konserwacji unaocznia z jednej strony skalę ich destrukcji, z drugiej zaś – możliwości współczesnej konserwacji, która potrafi przywrócić dziełu wygląd z czasu jego największej świetności.
Dzięki uprzejmości redakcji „Skarbów”, na naszych stronach publikujemy wybrane artykuły przedrukowywane z tego czasopisma. Teksty te mogą Państwo znaleźć w profilu czasopisma. Serdecznie zapraszamy do lektury. „Skarby Podkarpackie” dostępne są w redakcji w siedzibie Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia” przy ul. Gałęzowskiego 6/317 w Rzeszowie. Numery archiwalne dostępne są również na stronie internetowej czasopisma.
