Małopolska

Małopolska jakiej nie znacie – Malopolska24.pl

Kołaczyce
Historia

Miasta i miasteczka na przestrzeni dziejów

Kołaczyce
Kołaczyce – przykład zabudowy małomiasteczkowej.

Na ziemiach polskich proces powstawania miast rozpoczął się na przełomie XI i XII wieku. Dogodnie położone osady, o walorach obronnych, stały się siedzibami terytorialnych urzędników administracji piastowskiej. I przez to ich ranga zaczęła rosnąć w porównaniu do innych pobliskich osiedli. Siedziba urzędników monarszych, nierzadko także drużyny książęcej, powodowała, że osady te zaczęły nabierać większego znaczenia. Zaczęto je otaczać fosą, palisadą, w końcu murami obronnymi. Wraz z rozwojem gospodarczym pełniły one funkcję handlową, a wokół grodu powstawały podgrodzia. Stawały się one lokalnymi rynkami zbytu, miejscami handlu i usług (rzemiosła). Postępujący rozwój cywilizacyjno-gospodarczy doprowadził, na przełomie XIII i XIV wieku, do powstania miast w rozumieniu historycznym. Były to obszary otoczone murem obronnym, z wydzielonym rynkiem, wybiegającymi zeń głównymi ulicami oraz szachownicą uliczek i domów prostopadle położonych do tego centralnego placu w mieście, z wysuniętym – zazwyczaj – w narożniku kościołem miejskim – farą.

Współcześnie miasto to „skupisko ludzkie, przeciwstawne wsi, charakteryzujące się zagęszczoną, zróżnicowaną strukturą społeczną mieszkańców, utrzymujących się w większości z zajęć nierolniczych – handlu, rzemiosła, przemysłu i usług. Miasto ma zróżnicowaną strukturę społeczną mieszkańców, pełni funkcje centralne dla otaczającego je obszaru, np. sądowe, handlowe, administracyjne, komunikacyjne, oświatowe i kulturalne”. Tyle definicja Romana Czaji zamieszczona na stronie 329 w 17 tomie Wielkiej Encyklopedii PWN (Warszawa, 2003 r.).
Nie zawsze osady raz już przekształcone w miasto lub powstałe (lokowane) jako miasta, nimi pozostawały. Czasami na skutek zmian geopolitycznych (zmiana granic, przynależności państwowej), gospodarczych (zmiana przebiegu szlaków handlowych) czy administracyjnych (zmiana umiejscowienia terytorialnych organów administracji państwowej) następowała jego degradacja. Wiązało się to ze spadkiem znaczenia ośrodka miejskiego, co w konsekwencji pociągało za sobą zmniejszenie liczby ludności (czasem także w wyniku działań wojennych, obcych najazdów, itp.) i ostatecznie doprowadzało do spadku do statusu wsi.

Drewniana zabudowa rynkowa w Niebylcu. Stan na 03 maja 1928 rok.
Drewniana zabudowa rynkowa w Niebylcu. Stan na 03 maja 1928 rok.

Czasami góra rodziła mysz
Proces powstawania miast był związany także, zwłaszcza w czasach staropolskich, z wolą właściciela terenu – rycerza, możnowładcy, szlachcica czy magnata. Jeśli posiadał on dostateczne wpływy na dworze monarszym, sprawa wyglądała prościej. Zazwyczaj chodziło o miasta zakładane (lokowane) na surowym korzeniu, tzn. na nowym obszarze. Jednak nadawanie praw miejskich już istniejącym osadom (wsiom), połączone zazwyczaj z jej translokacją (rozplanowanie zabudowy miasta obok dotychczasowej wsi, która stawała się niemal automatycznie jego zapleczem gospodarczym), też nie było wówczas rzadkością, czego przykładem jest Rzeszów. Zdarzały się jednak przypadki (np. Gawłuszowice), kiedy po przenosinach po niedługim czasie miasta te upadały. Nie stawały się centrum lokalnego życia społeczno-gospodarczego, a leżąc z dala od głównych szlaków handlowych, nie były atrakcyjne dla rzemieślników i kupców. Czasem z powodu tych czynników te translokacje trzeba było ponawiać. Tak było w przypadku Leżajska, czy np. dwukrotna lokacja Frysztaka: początkowo jako miasta o nazwie Wisłok, a następnie kilkadziesiąt lat później, ponowna lokacja już jako Frysztak. Niejednokrotnie ośrodki te nigdy nie osiągnęły poważnych rozmiarów terytorialnych. Często swoją zabudową i małą liczbą ludności przypominały wieś, a o ich miejskości świadczył jedynie przywilej lokacyjny, przywileje jarmarczne, prawo składu czy magistrat miejski z burmistrzem i ławą miejską. W zabudowie nierzadko był to tylko plac centralny z małym, drewnianym ratuszem. Stan ten trwał nieprzerwanie przez cały okres staropolski. Dopiero pod koniec XVIII wieku, gdy ziemie państwa polskiego trafiły pod panowanie zaborców, nowe władze administracyjne przystępowały do porządkowania tych kwestii. Proces ten miał miejsce we wszystkich trzech zaborach: pruskim, rosyjskim i austriackim (Galicja) różniąc się jedynie co do skali i nasilenia tego zjawiska.

Czytaj dalej: [1], [2], [3].

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

AlphaOmega Captcha Classica  –  Enter Security Code
     
 

Skarby Podkarpackie to czasopismo mające za zadanie przystępnie prezentować wiedzę z zakresu historii, historii sztuki, archeologii i etnografii terenów przygranicznych: polsko-ukraińskich i polsko-słowackich. Czasopismo to łączy naukową rzetelność z atrakcyjną oprawą, promując w ten sposób walory województwa podkarpackiego. Wydawane jest od roku 2006 przez Stowarzyszenie „Pro Carpathia” w Rzeszowie, a jego pomysłodawcą oraz redaktorem naczelnym jest Krzysztof Zieliński. W ciągu sześciu lat obecności na rynku odniosło sukces i pozwoliło na integrację środowiska służb konserwatorskich oraz fachowców i naukowców z dziedzin związanych z archeologią, historią sztuki, historią czy też etnografią.