Małopolska

Małopolska jakiej nie znacie – Malopolska24.pl

Natura

Co z NATURĄ 2000?

Natura 2000 to nowatorski sposób ochrony przyrody opierający się na założeniu koegzystencji człowieka ze środowiskiem. W tworzeniu tego europejskiego programu garściami czerpano z idei tzw. zrównoważonego rozwoju – założenia, że człowiek może i powinien rozwijać się i polepszać swój byt biorąc przy tym pod uwagę zasoby środowiskowe i optymalizując ich wykorzystanie. Przecież bez tego co nas otacza istnieć nie możemy, a tym bardziej przyszłe pokolenia.

Nieznana Natura
Wydawać by się mogło, że o tym europejskim programie ochrony przyrody słyszeli niemal wszyscy – w końcu jego korzenie sięgają roku 1978, a w Polsce wprowadzany jest już od 8 lat. Niestety wyniki badań(1) zleconych przez Dyrekcję Generalną ds. Środowiska Komisji Europejskiej na temat stosunku obywateli UE do zagadnienia różnorodności biologicznej, a w tym do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, ukazały smutny i zaskakujący obraz. Większość badanych (80% mieszkańców Wspólnoty w wieku 15 lat i więcej) z niczym nie kojarzy hasła Natura 2000 – a ci, którym nazwa ta jest znana, niekoniecznie potrafią skojarzyć ją właściwie. Mimo, że europejska sieć obszarów chronionych wspomnianym programem obejmuje obecnie już 17% powierzchni UE, jedynie 8% respondentów przyznało, że słyszało o Naturze 2000 i wie, co ta nazwa oznacza. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy zapewne upatrywać w słabej, również w naszym kraju, kampanii informacyjnej podczas wprowadzania programu. Decydująca jednak wydaje się wciąż niska świadomość ekologiczna społeczeństw i zrozumienie dlaczego poszczególne elementy środowiska są tak bardzo zależne od siebie, a ich zachowanie warunkuje również byt człowieka. Na szczęście świadomość ta znalazła się w podwalinach istnienia Wspólnoty Europejskiej, bowiem jednym z najważniejszych celów jakie stawia sobie Unia Europejska jest ochrona różnorodności biologicznej.

rosiczka
Rosiczka okrągłolistna.
Zagrożona różnorodność
Jak już wspomniano Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to narzędzie realizacji jednego podstawowych założeń, jakie narzuciła sobie Wspólnota Europejska – zachowaniu różnorodności biologicznej. Jest to też cel i sens istnienia samej sieci, do którego dąży się poprzez zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków uważanych za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Warto tu od razu zauważyć nieraz pomijany fakt – owe wybrane siedliska przyrodnicze i gatunki często mają charakter „parasolowych”, tj warunkujących, że chroniąc je w sposób bezpośredni, chronimy pośrednio gatunki i/lub siedliska przyrodnicze z nimi związane. Jest to istotne z punktu widzenia zachowania funkcjonalności ekosystemu jako całości, gdyż pojedyncze jego elementy nie mogą bez siebie istnieć samodzielnie, niezależnie od stanu zachowania i ilości środków na ten cel wydatkowanych. Powagę i trudność sprawy ukazał rok 2010, który miał być terminem, do którego spadek ilości siedlisk przyrodniczych i gatunków na terenie UE zostanie zatrzymany. Rok ten ochrzczono rokiem różnorodności biologicznej. Niestety założenia wcześniejszych strategii i polityk państw Wspólnoty, skądinąd ambitne i odważne, okazały się niemożliwe do osiągnięcia, a państwa członkowskie odniosły na tym polu porażkę. Wydano komunikat (2), w którym cel ten przesuwa się w przyszłość, jednak wydaje się, że program Natura 2000 zostanie głównym narzędziem jego realizacji.

Czapla
Czapla zrywająca się do lotu.

Prawo
Podstawą prawną funkcjonowania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 są dwie unijne dyrektywy: ptasia(3) oraz siedliskowa (4). Dyrektywa Ptasia określa kryteria do wyznaczania ostoi dla gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem. Na jej podstawie wyznacza się obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO). Dyrektywa Siedliskowa (5) – ustala zasady ochrony pozostałych gatunków zwierząt, a także roślin i siedlisk przyrodniczych oraz procedury ochrony obszarów szczególnie ważnych przyrodniczo. Na jej podstawie wyznacza się obszary mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW), które nie później niż po 6 latach od powołania muszą być wyznaczone Rozporządzeniem Ministra Środowiska jako obszary specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO).
Polska przystępując do Unii Europejskiej podpisała traktat ateński zobowiązując się m.in. do zawarcia zapisów powyższych dyrektyw w aktach prawa krajowego, z których najważniejszym (z punktu widzenia ochrony przyrody) jest ustawa o ochronie przyrody. Obszary Natura 2000 wyznacza się głównie na podstawie kryteriów przyrodniczych danego terenu, co ma bardzo ważne znaczenie w procesie powstawania sieci. Często podnoszone przez społeczności lokalne sprzeciwy wynikają właśnie z uwarunkowań społecznych i gospodarczych. Te zaś analizowane i uwzględniane są dopiero w procesie opracowywania planów zarządzania, co powinno nastąpić nie później niż 6 lat od wyznaczenia obszaru. Każdy obszar, już w momencie jego powstawania, posiada dokumentację składająca się z:

  • Standardowego Formularza Danych (Standard Data Form – SDF), w którym zawarte są najważniejsze informacje o obszarze m.in. o położeniu i powierzchni obszaru, występujących typach siedlisk przyrodniczych i gatunkach, ich liczebności lub reprezentatywności w skali kraju, wartości przyrodniczej i zagrożeniach,
  • mapy cyfrowej w postaci wektorowej.

Tatry, Małopolska
Tatry - jeden z małopolskich obszarów objetych siecią Natura 2000.

Idee
Idea funkcjonowania sieci opiera się o dobrze znaną w świecie przyrodników zasadę zrównoważonego rozwoju. Zakłada ona rozwój społeczeństw, ale w taki sposób, by możliwie mocno ograniczać/minimalizować negatywny wpływ na środowisko i otoczenie. Pozwala to na optymalizację wykorzystania zasobów, jakim są również zasoby przyrodnicze. Takie podejście oraz filozofia sieci Natura 2000 znajduje swe odzwierciedlenie już w ustawie ochrony przyrody. W przeciwieństwie do innych polskich form ochrony przyrody nie opracowano listy zakazów obowiązujących na obszarach należących do sieci. Znalazł się tam jednak zapis podchodzący do sprawy ochrony obszarów w sposób nowatorski: na obszarach sieci Natura 2000 nie mogą być podejmowane żadne działania mogące znacząco negatywnie wpływać na przedmioty ochrony obszaru lub integralność sieci. Takie podejście sprawia, iż każda sprawa musi być analizowana oddzielnie i dla każdego przypadku analiza (nawet powierzchowna) kosztów i korzyści musi de facto zostać wykonana. Obiektywizuje to, w sensie przyrodniczym, proces rozwoju społeczności lokalnych działających w zasięgu sieci, ponieważ nikt z góry nie zabroni np. budowy domu, czy wielkiej fabryki – o ile tylko nie wpłynie to znacząco negatywnie na przedmioty ochrony obszaru. Co ciekawe, jeśli jakieś działanie wpływa znacząco negatywnie na przedmioty ochrony obszaru może zostać ono zabronione, nawet jeśli znajduje się ono poza granicami obszaru (np. zanieczyszczenia emitowane w górnych odcinkach rzeki). Z powyższego powodu obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych innymi formami ochrony przyrody, ponieważ uzupełnia on tę ochronę, a nie zastępuje. Sprawia to, że program ten jest powiewem świeżości i światowym ewenementem w zakresie międzynarodowej, obszarowej ochrony przyrody.

motyl, modraszkowate
Motyl z rodziny modraszkowatych.
Szczegółowe zasady funkcjonowania Natury 2000, jej historia, sytuacja w Polsce, relacje z rolnictwem, leśnictwem, gospodarką wodną czy społecznościami lokalnymi zostaną poruszone na łamach malopolska24.pl w przyszłości – pierwszy szczegółowy temat już za miesiąc!

Przypisy:
(1) Attitudes of Europeans towards the issue of biodiversity. Analytical report, Wave 2 http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_290_en.pdf
(2) KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW
(3) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa – wcześniej dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa
(4) Dyrektywa Siedliskowa – Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory
(5) Warianty wizji i celu UE w zakresie różnorodności biologicznej na okres po 2010 r. http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/policy/pdf/pl_act.pdf

Zdjęcia: Jarosław Sadowski

Jarosław Sadowski jest specjalistą od systemów zarządzania środowiskiem. Ukończył Ochronę Środowiska w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, aktualnie jest pracownikiem Departamentu Obszarów Natura 2000 Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

7 KOMENTARZY

  1. Cieszę, że ten temat pojawia się na tej stronie. Jest niezwykle ważny i potrzebny. Wiedza na temat Natura 2000 jest w społecznościach lokalnych prawie zerowa. Prawie wszyscy kojarzą ją z zakazami i utrudnieniami, nie zdając sobie sprawy z jej ważności dla bezpiecznego rozwoju poszczególnych obszarów i życia ich mieszkańców. Przykre jest również to, że tereny Natura 2000 nie wszędzie zostały dobrze wyznaczone, a jeszcze gorzej zinwentaryzowane. Zapowiadane działania edukacyjne skończyły się do tej pory na wydaniu kilku tysięcy broszur, plakatów, a zabrakło spotkań z samorządowcami i działań w szkołach. Wiele wyznaczonych na to terminów już upłynęło.

  2. Czy zwyczajny uzytkownik internetu ma dostep do mapy obszarow NATURA 2000? Znane mi sa ogolne nazwy tych obszarow, ale dokladnej mapy nie znalazlem. Pozdrawiam,
    MKB

  3. Panie Janie: Nie do końca jest to prawda. Wiele z obszarów Natura 2000 jest świetnie poznanych z zinwentaryzowanych. W przypadku innych opierano się na dostepnej wiedzy, głównie literaturze naukowej i wiedzy ekspertów. Wiadomo, że najlepiej byłoby zinwentaryzować cały kraj – ale czy to by było ekonomicznie uzasadnione w każdym przypadku?

    psychobob: O dostępie do danych dotyczących Natury 2000, w tym mapach, będzie jeszcze mowa w osobnej publikacji. Ale tak na szybko i specjalnie dla Pana podaję źródła:

    1. http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
    2. http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/ (http://www.gdos.gov.pl/files/News_zal/WMS-instrukcja.pdf)
    3. http://www.gdos.gov.pl/files/News_zal/WMS-instrukcja.pdf (cała Europa!)

  4. Pozwolę się do końca nie zgodzić. Wiele obszarów Polski pod względem przyrodniczym jest słabo poznana, albo jej poznanie jest dalekie od aktualnego stanu i bardzo powierzchowne. Często brak jest dostępu, dla zwykłych śmiertelników, do aktualnych badań i opracowań (np. są publikowane wyłącznie w j. ang.). Samorządy wolą o nich nic nie wiedzieć, bo to utrudnia inwestycje i nieracjonalną zabudowę terenu. Brak jest aktualnych planów ochronnych dla parków krajobrazowych, parków narodowych, a co dopiero jeżeli chodzi o obszary Natury 2000. Aktualna inwentaryzacja jest konieczna do tworzenia mądrych planów zagospodarowania przestrzennego, a co dopiero obszarów chronionych. Zgadzam się, że są miejsca tak zdegradowane i trudno mówić o ich ochronie, ale ich inwentaryzacja też dostarcza wiedzy o stanie środowiska. W Beskidzie Małym, tereny Natury 2000 wyznaczono na obszarze po wyciętym starodrzewiu, bo nikt nie sprawdził, że LP go wycięły parę lat temu. Pominięto natomiast wszystkie tereny koryt potoków, polany krokusowe i inne siedliska roślin i zwierząt wymienianych w Naturze 2000. Takie działania irytują i zniechęcają do działań ochronnych. Przepraszam, że odbiegam trochę od tematu, ale pragnę zwrócić na to uwagę.
    pozdrawiam, Jasiek

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

AlphaOmega Captcha Classica  –  Enter Security Code
     
 

Absolwent Ochrony Środowiska na SGGW, specjalista od systemów zarządzania środowiskiem (głównie GIS), domorosły komputerowiec, fotograf amator, miłośnik przyrody i jednośladów.